Percentage vernieuwingsscholen in het Nederlandse basisonderwijs

In het Nederlandse onderwijs staat het iedere (basis)school vrij om haar eigen onderwijsconcept te kiezen, mits wordt voldaan aan de door de overheid opgestelde eisen (i.e., de kerndoelen, het inspectiekader). Dit heeft door de jaren heen geresulteerd in diverse vernieuwingsbewegingen, die zich onder de paraplu van het SOVO-netwerk (Samenwerkingsverband van Organisaties van Vernieuwingsonderwijs) hebben verenigd. Uiteraard zijn deze organisaties zeer divers. Echter, wat zij gemeen hebben is een onderwijspedagogische visie waarin de brede (culturele) ontwikkeling van het kind tot unieke, verantwoordelijk, geïnformeerde, reflectieve en kritische deelnemer aan onze samenleving centraal staat.
 
Enkele jaren geleden was ik nieuwsgierig om hoeveel van deze zogeheten vernieuwingsscholen het in Nederland nu gaat. In verschillende publicaties waren uiteenlopende aantallen en percentages te lezen. In het kader van een subsidieaanvraag – waarin de ontwikkeling van Dynamic Assessment instrumenten, die meer passend zijn binnen deze vernieuwingsscholen, centraal stond – besloot ik nader uit te zoeken hoeveel procent van de Nederlandse basisscholen tot de vernieuwingsscholen gerekend kan worden. Hierbij heb ik mij uitsluitend gericht op de scholen die expliciet naar buiten treden met een min-of-meer samenhangende visie op ontwikkeling, leren, onderwijzen, de functie van school en de daaruit voortvloeiende inrichting van het curriculum. Deze scholen onderscheiden zich hiermee van de meer traditionele of reguliere scholen, waarin vaak de overdracht van kennis door middel van directe instructie centraal staat. Ik ben mij er terdege van bewust dat de hiervoor genoemde generalisering van traditionele scholen geen recht doet aan de grote verschillen die tussen scholen – die ik nu voor het gemak allemaal onder de noemer ‘traditionele school’ schaar – bestaan.
 
In mijn kleinschalige onderzoekje heb ik mij op de volgende organisaties van vernieuwingsscholen gericht: Iederwijs, Democratisch Onderwijs, Freinet, Jenaplan, Dalton, Montessori, Vrije Scholen, Ervaringsgericht Onderwijs (EGO), Teamonderwijs op Maat (TOM) en Ontwikkelingsgericht Onderwijs. Allereerst ben ik in de gegevens van het CBS nagegaan hoeveel basisscholen Nederland telt. In het schooljaar 2009/2010 ging het om 7480 scholen. Vervolgens ben ik via de website van elk van de organisaties van vernieuwingsscholen nagegaan hoeveel scholen bij de betreffende organisatie waren aangesloten. Tot slot heb ik telefonisch en/of per e-mail contact opgenomen met elk van de organisaties om na te gaan of de door mij gevonden aantallen in overeenstemming waren met hun administratie. In de meeste gevallen bleken de door mij gevonden aantallen niet meer up-to-date te zijn en werden de juiste gegevens verstrekt.
 
Graag deel ik hier – voor wat het waard is – de resultaten. In onderstaande tabel is geen onderscheid gemaakt in de mate waarin het concept in de onderwijspraktijk is geïmplementeerd. Het betreft hier dus ook scholen die bijvoorbeeld Ontwikkelingsgericht Onderwijs alleen in de onderbouw hebben ingevoerd.
 
Tabel 1.
Aantallen en percentages vernieuwingsscholen 
​
​

 ​*Basisschool De Edelsteen viel in 2011 niet meer onder de noemer ‘Iederwijs’, maar is met eenzelfde onderwijsconcept (i.e. levensecht leren) doorgegaan om bekostiging van de overheid te bewerkstelligen. Gemakshalve is De Edelsteen hier nog wel onder het concept Iederwijs geplaatst
 
Opvallend is dat ruim 15% van de Nederlandse basisscholen aangemerkt kan worden als vernieuwingsschool; in absolute zin gaat het om maar liefst 1213 scholen. Binnen de totale groep van  vernieuwingsscholen zijn de Daltonscholen, scholen voor Ontwikkelingsgericht Onderwijs, Jenaplanscholen en Montessorischolen in de meerderheid. Uiteraard zijn deze cijfers aan verandering onderhevig: nieuwe scholen besluiten tot de invoering van een bepaald onderwijsconcept, andere scholen besluiten (om welke reden dan ook) niet langer verder te gaan onder de noemer van een bepaalde vernieuwingsbeweging. Tot slot zou ik op basis van bovenstaande gegevens willen concluderen dat de vernieuwingsscholen – onder meer verenigd in het SOVO-netwerk –  een belangrijk en niet te onderschatten onderdeel vormen van het Nederlandse  basisonderwijs. 

---